"17 θραύσματα ψυχής"

Ηλίας Διαμαντής, 17 θραύσματα ψυχής, Εκδόσεις Θράκα, 2024

[από την παρουσίαση του βιβλίου στη Φυλακτή, 22.09.2024]

Θραύσματα, σπάσιμο, διάλυση, διακοπή συνοχής, κομμάτια, αποσπάσματα, ψηφίδες διαλυμένες, σκόρπιες και μετά από την ανάγνωση: σύνδεση, σύνθεση. Συνταίριασμα, συγκόλληση. Ίσως.

 Εξώφυλλο:

Πουλιά / θραύσματα προς και μέσα στον γαλάζιο ουρανό, που πετούν για να συναντήσουν για να συναντήσουν τον αναγνώστη; Τον παραλήπτη; Λύτρωση; Απελευθέρωση;

Σαν να τα ελευθέρωσε από το κλουβί ή κάποιο συρτάρι του, της σκέψης. Ταξιδεύουν στον ουρανό, σε άλλους τόπους, χώρες, κόσμους.

Όταν κανείς διαβάσει και το τελευταίο διήγημα θα αντιληφθεί πλήρως και την ολοκλήρωση του νοήματος του εξώφυλλου, του νοήματος των θραυσμάτων της ψυχής του συγγραφέα.

 

Γραμματοσειρά στρογγυλή και ευανάγνωστη.

Τα σκίτσα της Αφροδίτης Σερέτη διακριτικά. Λάτρεψα του «Βρουκόλακα» και της «Κίτσαινας».

Τα 12 από τα 17 είναι βραβευμένα κείμενα και γραμμένα ανάμεσα στο 2012-2019.

 

1.     Πύλη της Λήθης

Ένα μικροδιήγημα Επιστημονικής Φαντασίας. Αριστούργημα 5 σελίδων: Η πύλη της Λήθης το κεφάλι μιας καρφίτσας! Λίγο Avatar κινηματογραφικά, αισιόδοξο, γρήγορο, ανατρεπτικό. Μια αστραπή με βάθος. Γέννηση. Και τι τέλος!

«Ζωηρός ο γιος σας! Να σας ζήσει!» (σ.12)

Με μια γλώσσα που δε θυμίζει τη γενιά του συγγραφέα και θολώνει τα ίχνη της ταυτότητάς του. Και μας εισάγει σε μια αγαπημένη του θεματική: τη σχέση πατέρα – γιου: #boyology που θα λέγανε και οι Αμερικάνοι.

 

2.     Αζώρ

Ήθελα να διαβάσω «Άργος», ίσως επειδή στον δικό μου χειρόγραφο γραπτό λόγο παραλείπω τα φωνήεντα και η εμπειρία / ανάμνηση ανάγνωσης να με έσπρωξε να διαβάσω ό,τι ήθελα / ήξερα / είχα βιώσει / κατανοήσει παλιότερα.

Με ποιητική διάθεση, ο συγγραφέας «…το έωλο οικοδόμημα που λέγεται εγώ μου…» (σ.13), μάς βάζει σε μια επόμενη αγαπημένη θεματική του, τη #μεταφυσικότητα, καθώς και τα ταξίδια στον Χρόνο με μια κινηματογραφική, λογοτεχνική πραγμάτωση. Εισάγει πολύ εύστοχα τον χαρακτήρα του «Αζώρ» με ξάφνιασμα ανοίκειο: τροπικά, χρονικά και φαντασιακά:

«Ποια ήταν η συμβολή σου στην αποκρυστάλλωση του είναι μου;» (σ.14)

Εδώ έχουμε πλήθος εθνογραφικών στοιχείων του χωριού, του τόπου των παιδικών χρόνων του συγγραφέα, της Φυλακτής .

Η πατριαρχική οικογένεια της δεκαετίας του 1960 και η δύναμη του γηραιότερου της διευρυμένης οικογένειας σε μια κοινότητα γεωργών. Ο πατέρας, αλλά και η αρχέγονη μητριαρχία. Ωραίες συμβολικές σκηνές, σαν σεναριακό μοντάζ μοιάζουν, διακλαδώσεις στη γραμμική αφήγηση, σε μονοπάτια άλλου χώρου, χρόνου ή σύμπαντος (σ.20). Ο Ηλίας καταφέρνει να πραγματώνει έναν αγαπημένο μου όρο: τον Χρονότοπο.

 

3.     Βρουκόλακας

[ωραίο σκίτσο]

Η γιαγιά που απέδιδε ό,τι κακό γονίδιο στη γενιά της μητέρας του. Δίκαιος διανομέας του φαγητού

Ο Στάθης της Βασίλαινας [τρομερή περιγραφή του βρουκόλακα]

Οι μικρές κοινωνίες είναι αμείλικτες σε ό,τι δεν υποτάσσεται σε αυτές.

–Πού; Πού είναι αυτό το μέρος; [που θάφτηκε ο παλουκωμένος βρουκόλακας;]

Ρώτα τον Τσαπραΐλη. Αυτός θα ξέρει!

 

4.     Κίτσαινα

Η σχέση πατέρα – γιου και η μετάβαση από την αγορίστικη στην αντρική ηλικία: #boyology ή πώς ήταν να μεγαλώνεις ένα αγόρι στη δεκαετία του ’60 στη Φυλακτή

Ο Ηλίας είναι ένας αυτοδίδακτος λαϊκός συγγραφέας, με μικτό ύφος, που αναζητείται. Προσπαθεί την επιτήδευση, είναι ευγενικός: σ.47 «ακατάλληλες λέξεις», αλλά στη συνέχεια γίνεται αυθόρμητος, χωρίς να αυτολογοκρίνεται.

 

5.     Χίμαιρα

Μια αγαπημένη θεματική περιοχή είναι η υπερβατικότητα, υπερφυσικότητα, όπως για παράδειγμα ή πτήση ανθρώπου με ανοιχτά χέρια. Ο αφηγηματικός τόπος είναι αυτός που είμαστε σήμερα: το σχολείο στη Φυλακτή, όπου ο Ηλίας επιστρέφει για να τον δείτε να πετάει με ανοιχτά χέρια προς το αναγνωστικό κοινό του.

Σ. 60 «κοίτα εμένα, μικρέ!» [Πετάω!]

 

Ένα παιδί μετράει θραύσματα. Σίγουρη επιρροή από τον Μενέλαο Λουντέμη, γλώσσα, ύφος, παιδικές αναμνήσεις από το σχολείο ενός ορεινού χωριού. Έχει μεγαλώσει, άραγε, το παιδί μες στο σώμα του Ηλία;

Κείμενα που θα μπορούσαν να γίνουν χρήσιμο ανάγνωσμα σε 12χρονα παιδιά της σημερινής εποχής. Άλλη η αξία του παιδιού:

Σ. 65 «Πρώτη φορά, για μένα, ένας μεγάλος μου φερόταν ισότιμα» κι αυτός ήταν μια ψυχίατρος. Επιλέγει αυτή να είναι γυναίκα από άλλο πολιτισμικό σύστημα.

Εντυπωσιακή η επιθανάτια εμπειρία του παιδιού-αφηγητή.

Ο Ηλίας συχνά φτάνει στις «εσχατιές του μυαλού» του (σ.70)

Σ.77 «μια χαραμάδα φωτός στο έρεβος που καλύπτει την μετά θάνατον πορεία» / «Είναι ωραία, πολύ ωραία εκεί, πάμε […] Ύψωσα το χέρι μου και τη χαιρέτησα. Ήξερα πως με βλέπει»

 

6.     Ξιφάκια

Πολύ λειτουργικά και εύστοχα γίνεται η πλοήγηση εντός των διαδρόμων των αυτόνομων κειμένων. Μέσα από την αφήγηση του 13χρονου αγοριού τολμάται η αναφορά σε ένα θέμα ταμπού, σχετικά με την Κυπριακή τραγωδία: Η Ελληνική Κυβέρνηση ενάντια στον Μακάριο.

Σ.88 «…έδωσαν άλλοθι στην Τουρκία να κάνει εισβολή.»

 

7.     Χεινόπωρος, σ.89

Ταιριαστό στον παρόν Χρονότοπο:

Σ. 92 «…μην καμαρώνεις άνοιξη / με τα πολλά λουλούδια / γιατ’ έρχεται Χεινόπωρος / θα μαραθούνε τ’ άνθη…»

 

Και ξεκινά μια ενότητα ιστοριών, όπου ο αφηγητής δεν είναι πια παιδί στο χωριό, αλλά έφηβος στην πόλη, όπου και ανδρώνεται. Χρόνοι ποικίλοι.

 

8.     Βιασμός

Συνάντηση με την εργατική και αστική τάξη και καταβύθιση και στη σκοτεινή πλευρά του εαυτού (σ.100). Άγρια ιστορία, όπου το γράψιμο αναδεικνύεται ως μια καλή ψυχαναλυτική πρακτική λύτρωσης.

 

9.     Χειμώνας

Και μετά το Χεινόπωρο, Χειμώνας: ρομαντικός, ερωτικός, χειροποίητος, χειροπιαστός.

Ένα από τα χαρακτηριστικά του συγγραφέα είναι η ανάδυση συγκίνησης. Στο «Για τη Μαργαρίτα» τι ωραία σκηνή!

Ταινία πολύ μικρού μήκους και σεναριακή δράση που κατευθύνει το μονοπλάνο στιγμιότυπο ζωής.

 

Φιλοσοφικές στωικές ανησυχίες, με τον συγγραφέα να πατά τα πόδια στη γη, τα χέρια να ακουμπούν σε σώματα κι από Αριστοτέλειος να καταλήγει Διονυσιακός. Νους, καρδιά και σώμα να αναζητούν την αρμονία που είχε χαθεί στο προηγούμενο διήγημα.

 

10.  Φθία, πατρίδα του Αχιλλέα

Στο κείμενο αυτό ο Ηλίας γίνεται επικός και μας τηλε-μεταφέρει στον Χώρο/Χρόνο. Πόσο σύντομα! Ολόκληρη η Φθία, Θεσσαλία, Πελασγία σε ένα λεπτό. Ένα ολοκληρωμένο επεισόδιο, με αρχή-μέση-τέλος σε 3 σελίδες. Και μετά, μια ηθογραφία Επιστημονικής Φαντασίας, με στοιχεία ελληνορωμαϊκού πολιτισμού και πνεύμα Μάρκου Αυρήλιου, Σενέκα και Βιργίλιου.

 

11. Γκασταρμπάιτερ

Ο συγγραφέας κινείται διαρκώς σε διαδρόμους του μυαλού: λαβύρινθος, λοβοί, ιππόκαμποι, μονοπάτια σε υπερβατικό αλλά και υπαρκτό κόσμο.

Προσπαθεί να «βάλει σε τάξη τους συλλογισμούς του», λαμβάνοντας ερεθίσματα από τη σύγχρονη / δική του πραγματικότητα. Γίνεται με τον τρόπο του σύγχρονος οικονομικο-κοινωνικό-πολιτικός αναλυτής της παγκόσμιας δημόσιας σφαίρας.

 «ο εχθρός είναι αυτός που διεκδικεί μια καλύτερη ζωή ή και την ίδια τη ζωή και κάθε είδους εγκληματίας…»

 «Ο Μοΐζ του Πανοράματος, γέρος πια, να σέρνεται στα σοκάκια και την παραλία της Θεσσαλονίκης προσπαθώντας να πάρει απόφαση αν θα νοικιάσει το διαμέρισμά του στην Κανάνγκα σ’ έναν γκασταρμπάιτερ από τη Νυρεμβέργη, ένα ξανθό αγόρι, που καθισμένο στο πλατύσκαλο μιας οικοδομής στην Αφρικανική αυτή πόλη, περιμένει εναγωνίως την απόφαση του Μοΐζ από τη Θεσσαλονίκη. Ένα αγόρι που μοιάζει, όχι δε μοιάζει, είναι ο Γιόχαν, ο εγγονός της κυρίας Ρόζας».

 

Αγαπά τις τοπικές αλλά και παγκόσμιες ιστορίες / μύθους που απαντούν στο ερώτημα «από πού ήρθαμε», όπως ο μύθος του αγαπημένου του Δευκαλίωνα και τις συνδέει κοινωνικά και πολιτικά με το «Πού πάμε; Ας επωφεληθούμε από τα μαθήματα Ιστορίας, τις ρίζες, την κληρονομικότητά μας.»

«Εκεί που σύμφωνα με τον Λουκιανό: ούτε τους όρκους τηρούσαν, ούτε τους ξένους φιλοξενούσαν, ούτε τους ικέτες ανέχοντο» κι αναφέρεται ο Ηλίας στις συνθήκες πριν το κατακλυσμό. Μήπως σας θυμίζουν την εποχή μας;

Είναι αισιόδοξος: Πιστεύει στη γέννηση μετά το Χάος.

 

Ο συγγραφέας μας καλεί σε έναν στρόβιλο επιστροφής στα βασικά. Στο Bing Bang της δημιουργίας του σύμπαντος, αλλά και στο χρονογλίστρημα πάνω στους έλικες του DNA για να επιστρέψουμε στις απαρχές της ανθρώπινης ύπαρξης και κοινωνίας.

 

12. Το κλειδί

Το φτωχό χωριατόπαιδο των πρώτων σελίδων ζυμώνεται με (μεγαλο) αστική κουλτούρα.

Διαπιστώνουμε πόσο σημαντικό θεωρεί τον ρόλο του πατέρα και τη σχέση με το παιδί / γιο ακόμα και από τον τρόπο που αξιοποιεί την οπτική σημείωση, τις γραφιστικές δυνατότητες της έκδοσης. Κι αν πριν η επιστροφή στις ρίζες χανόταν στον μυθολογικό αχανή χωροχρόνο, στο κείμενο αυτό προσδιορίζεται στο #πατρικό σπίτι, το σπίτι των γονιών. Όταν έχεις στα χέρια σου το «κλειδί» του πατρικού, έχεις για τα καλά ενηλικιωθεί.

 Ξεκλειδώνεται το παρελθόν.  Νοσταλγικό, νοσταλγικό αφόρητα. Άλλη μια επιστροφή στα αρχέγονα, που για τη μικρή σε σχέση με τον ιστορικό χρόνο ζωή μας, είναι η επιστροφή στο «πατρικό», όταν έχουμε ενηλικιωθεί για τα καλά: έχουμε φτάσει στην κορυφή, αλλά γνωρίζουμε και τι θα πει πάτος.

«…να μικρύνω, να γίνω νέος, έφηβος, …βρέφος. Να χωθώ στη μήτρα … ασφαλής»

 

Και δεν είναι σαν να επέστρεψε κι ο Ηλίας σήμερα στο «πατρικό» του; Το βιβλίο είναι το «κλειδί» για να μας ανοίξει να δούμε τις ρίζες του, τις διακλαδώσεις του μυαλού, αλλά και τις αρτηρίες της καρδιάς του.

 

13. Άβυσσος Vs Ανάβυσσος

Πολιτικά ορθός λόγος αλλά και στιγμές τολμηρός στις περιγραφές του: Νους εναντίον σώματος.

 «τονώνοντας στο έπακρο την αντρική του ματαιοδοξία»

Ο Ηλίας, συνεχίζει να μένει στην οπτική «αντρική λογοτεχνία». Δεν έχουμε ασχοληθεί ιδιαίτερα με αυτή. Τα σύγχρονα ρεύματα μελετούν τη γυναικεία / φεμινιστική ματιά ή/και οι άντρες συγγραφείς λιγότερο αυτοαναλύονται.

«Οι φιλοσοφικές αυτές καταδύσεις στα έγκατα της ψυχής και του νου τον ανακούφισαν, οι δε παραδοχές και αποκαλύψεις τον γαλήνεψαν.»

Από τα σύγχρονα θέματα φαίνεται να τον απασχολούν: η οικονομική κρίση, η καριέρα, ο καπιταλισμός, το χρήμα, ο πόλεμος, η προσφυγιά.

 

14.  Μπιμπερό

Οι δικοί του «ξεριζωμένοι» βρίσκονται στο κείμενο αυτό. Ένα οπτικό τέχνασμα αφήγησης, που θυμίζει κινηματογραφικό σενάριο: …το υγρό του μπιμπερό γίνεται η θάλασσα που τους πνίγει…

Σαν προφητικό. Αφού μόλις τον προηγούμενο Αύγουστο στην Τήλο διασώθηκε ο μικρός Ιωνάς που οι γονείς του του φτιάχναν γάλα με θαλασσινό νερό.

 Σκηνή που μοιάζει με το κλείσιμο του #13: ανατολή >> ελπίδα.

 

15.  Ωδή στην Πόλη

Από τη Νυρεμβέργη γκασταρμπάιτερ, στην Αθήνα αστός και τώρα στην Πόλη περιηγητής.

Νομίζω πως ο Ηλίας γέρνει προς την Ανατολή, από κει που βγαίνει ο Ήλιος και το όνομά του.

 

Και ως δάσκαλος στέκομαι στο περιστατικό της παλιότερης παιδαγωγικής, ένα χαστούκι, που γίνεται η αφορμή σύνδεσης ενός σχολικού βιώματος με μια συγκεκριμένη γνώση.

«Για μένα το όνομα της Πόλης είναι συνυφασμένο με μια ξεγυρισμένη, ξανάστροφη σφαλιάρα από το δάσκαλο της τρίτης δημοτικού»

«...άλμα στο χρόνο…»

Ωραίο τέχνασμα το (κλικ) σε παρένθεση (κινηματογραφικό σενάριο / ηχοποιητικό και εικονοκλαστικό ταυτόχρονα)

Την #ονειρική_μετάβαση τη συναντάμε σε άλλα κείμενα, όπως επίσης ο συγγραφέας στήνει συχνά «χρονομηχανές» και όχι μόνο προς το παρελθόν, αλλά και προς το μέλλον.

Ως δραματοποιημένο ντοκιμαντέρ το κείμενο «Ωδή στην Πόλη» είναι μια καλή πρακτική πρότασης διδακτικής του μαθήματος της σχολικής Ιστορίας.

Ο συγγραφέας επιλέγει την αυτοκράτειρα Θεοδώρα ως οικοδέσποινα της μεγάλης γιορτής που στήνεται στην Πόλη το 2016. Αγαπά τις γυναίκες και το δείχνει στα κείμενά του.

 

Το τέλος του κειμένου, όμως, δεν είναι αισιόδοξο, όπως προηγούμενα. Δε γεννά ελπίδα: «τρομοκρατική ενέργεια»… Ο Ηλίας δεν είναι αιθεροβάμων. Είναι αισιόδοξος, αλλά και ρεαλιστής, σόφρων.

 

16. Ταξίδι στο αύριο

Αυτοβιογραφικό. Ένα ταξίδι στο μέλλον της εγγονής του, ως τον θάνατο του ίδιου, ως παππούς της.

Ευχή μας, Ηλία, να σε αποχαιρετήσει η μικρή Μαργαρίτα με ένα φιλί.

 

Ο #θάνατος και γενικότερα οι #μεταβάσεις είναι αγαπημένα θέματα του συγγραφέα.

 

17. Σιέστα

Άλλη μια επιθανάτια εμπειρία. Σε όνειρο;

Ο θάνατος μπερδεύεται με τον ύπνο.

«Να πραγματοποιήσει το μεγαλύτερο ανθρώπινο όνειρο, να πετάξει, να ανοίξει φτερά…»

«Άπλετο φως διαυγές άρχισε να τον τυλίγει. Άπλωσε τα χέρια του και τον έκλεισε στην αγκαλιά του. Γέλασε δυνατά και κουνώντας τα πόδια του όρμησε προς τη νέα ζωή».

 

Στο κατώφλι του θανάτου ή της Νέας Ζωής;

 

Μοτίβα Ηλία:

#άνθρωπος που πετάει

#μεταφυσική

#κατώφλι θανάτου

#μεταβάσεις: διαβατήριες, ανεπίσημες τελετουργίες, ταξίδια

 

Εξαιρετική γραμμή πλοήγησης από τους επιμελητές της έκδοσης του βιβλίου. Ωραία οργάνωση, δομή, ταξιθέτηση των κειμένων. 

 Δε διαβάζουμε αυτό το βιβλίο για να μάθουμε τα καλυμμένα στοιχεία της ταυτότητας του Ηλία. Τον Ηλία τον ξέρετε. Τα κείμενά του σίγουρα θα τα αντιστοιχίσετε σε κείνον. Τα προσωπικά του στοιχεία / θραύσματα μορφοποιούν τη συλλογική ταυτότητα: ο Ηλίας ως μέλος της κοινότητας όπου γεννήθηκε. Ο Ηλίας εργαζόμενος, κοινωνικά και πολιτικά προβληματισμένος, ο Ηλίας σύζυγος, πατέρας, παππούς. Όλα τα θραύσματα του Ηλία συναντούν, ταιριάζουν και είναι θραύσματα και της δική σας / δικής μας ταυτότητας και μνήμης.

 Κρατάμε αυτά τα θραύσματα τις μικρές σπασμένες ψηφίδες για να συμπληρώσουμε τα δικά μας κενά. Ο Ηλίας θα βρει / έχει βρει ήδη αντίστοιχα άλλων αγαπημένων του ανθρώπων για να τα τοποθετήσει στα δικά του κενά που του άφησαν. Συγκολλητική ουσία το υγρό των ματιών του.

 Πέτα, Ηλία. Πέτα!